’t Vergulde Pansijzer
Dit rijksmonument is een fraaie, goed onderhouden patriciërswoning. De eerste bouwactiviteiten dateren uit het eind van de zestiende eeuw. Het bestaat tegenwoordig uit een voor-, een achter- en een tussenhuis en een beschutte binnentuin. Het heeft circa 650 m2 vloeroppervlak en een wirwar van ruimtes, trappen en overlopen. Meerdere vertrekken van het pand maken veel indruk door de hoge balkenplafonds.
Het grote voorhuis heeft imposante gevels. De achterkant eindigt in een traditionele trapgevel. De eveneens witte voorkant had wellicht oorspronkelijk ook een trapgevel, maar wordt nu bekroond door een lijst van vermoedelijk veel later datum. Dit gedeelte telt vijf verdiepingen inclusief de kelder met bakstenen gewelf en de zolder met zichtbare kapconstructie. De voorgevel vertoont op de eerste verdieping (tegenwoordig de bibliotheek/mancave) vier zeldzame zandstenen kruiskozijnen, die aan de binnenzijde ongepleisterd goed te bezichtigen en te bevoelen zijn.
In de loop der eeuwen is er natuurlijk veel verbouwd en veranderd aan dit pand, maar door de Middelburgse brand van 17 mei 1940 zijn slechts heel weinig documenten met betrekking tot dit monument te vinden. Zo zijn de bouw- en bewoningsgeschiedenis nauwelijks te achterhalen. We weten bijvoorbeeld niet wie bouwheer en wie bouwmeester zijn geweest, al ligt het voor de hand om hier Vlaamse invloeden te veronderstellen.
Bekend is wel dat het pand in de eerste helft van de twintigste eeuw als een Protestants Militair Tehuis met melksalon heeft gefunctioneerd. Ook weten we dat er in de tweede helft van de twintigste eeuw een dansschool, een yogaschool en een administratiekantoor hebben gezeten.
Momenteel is het een particulier woonhuis, wat het in het verleden ook vaak is geweest. Doorgaans werd deze functie gecombineerd met commerciële activiteiten zoals een timmerwerkplaats/winkel in de negentiende eeuw. Fraai houtsnijwerk op diverse plekken in het interieur is vermoedelijk daar nog een getuige van. In de zeventiende/achttiende eeuw woonde beiaardier/organist/componist Pieter Bustijn in het pand, die vast ook wel leerlingen aan huis heeft gehad.
Address
Nieuwstraat 19, Middelburg