De Dorpskerk is verreweg het oudste monument van Wassenaar. Een gedeelte van het gebouw stamt waarschijnlijk uit de 11de eeuw. Aan de noordzijde van de kerk is muurwerk te zien dat is opgebouwd uit blokken tufsteen, vulkanisch gesteente dat is aangevoerd vanuit de Eifel. Deze muur is een restant van het oorspronkelijke Romaanse kerkje, dat mogelijk een houten voorganger had. Aan de dichtgemetselde ingang is te zien dat het kerkhof oorspronkelijk veel lager lag dan tegenwoordig. De kerk, die op een binnenduin staat, was oorspronkelijk omgeven door een ringvormige gracht. De kerk is later in de Middeleeuwen vergroot in gotische stijl. De klokkentoren is rond 1200 aangebouwd, het schip dateert uit later eeuwen. Een grote ramp overkwam de kerk in juli 1573, tijdens de Tachtigjarige Oorlog. Toen werden het kerkgebouw en een deel van het dorp platgebrand. Van de kerk bleven alleen de muren overeind staan. Het koor (het gedeelte van de kerk dat het dichtst bij het Plein ligt) is sindsdien nooit hersteld. Wel is in de koorruïne in 2001-2002 een glazen overkapping aangebracht, zodat hier een extra zaaltje ontstond. De kerk was oorspronkelijk een katholieke kerk, gewijd aan de heilige Willibrordus. Na de Reformatie in de 16de eeuw werd de kerkruïne in gebruik gegeven aan de gereformeerden. Zij vormden toen nog maar een kleine groep en lieten daarom alleen het gedeelte direct grenzend aan de toren herstellen. In de zijbeuk (waar nu de Herenbank staat) werd later een gaarkeuken voor de armen ingericht. Ook kwam er opslagruimte voor de brandweer. In het voormalige koor werden in de 18de eeuw de secretarie van het dorp, een politiepost en een gevangenis ingericht. Het voormalige cachot is hier nog steeds aanwezig. Het duurde tot 1938-1940 eer de kerk in oude glorie werd hersteld. Dit gebeurde onder leiding van architect Herman van der Kloot Meijburg. Toen zijn ook de kleurrijke glas-in-loodramen aangebracht die we nu in het interieur kunnen bewonderen. Voor de restauratie zaten diverse ramen lange tijd dichtgemetseld. Bijzonder aan het huidige interieur zijn in eerste instantie de tien rode zandstenen grafplaten die in de kerk staan opgesteld. Dit zijn hergebruikte dekstenen van sarcofagen uit de 12de eeuw. Ook staat er nog een in de kerk opgegraven sarcofaag uit dezelfde tijd opgesteld. Het relatief grote aantal zandstenen grafplaten is uitzonderlijk in Nederland en geeft aan dat in deze kerk in de 12de eeuw meerdere belangrijke personen zijn begraven. Een belangrijk element in de kerk is ook het orgel. Het werd in 1768 gebouwd op initiatief van de muzikale edelman Unico Wilhelm graaf van Wassenaer Obdam. Maker was de Groningse orgelbouwer Albertus Hinsz. Het orgel is in 1792 uitgebreid door de uit Leeuwarden afkomstige orgelmaker Lambertus van Dam. Een tweede, vrijstaand orgel ziet men bij het binnenkomen van de kerk meteen rechts. Dit orgel is rond 1905 gebouwd om te worden bespeeld in een salon in Frankrijk. De maker was Charles Mutin, hoofd van het orgelbouwbedrijf Mutin-Cavaillé-Coll in Parijs. Dit orgel kwam later terecht in de kapel van de Ursulakliniek in Wassenaar. Toen dit ziekenhuis gesloopt werd, schonk men het orgel in 1996 aan de Dorpskerk. Bezienswaardig is verder de 18de-eeuwse preekstoel. Deze staat in een ‘dooptuin’ die is omgeven door een eikenhouten doophek uit 1768. Binnen de dooptuin staat een bijzonder vormgegeven eikenhouten doopvont uit ca. 1940, vervaardigd door binnenhuisarchitect Cor Alons. In het dwarspand staat tenslotte de zogeheten Herenbank, een eikenhouten overdekt gestoelte dat wordt bekroond door het familiewapen van de Van Wassenaers, de vroegere patroons van de Dorpskerk. Deze Herenbank is tijdens de laatste restauratie vernieuwd. Tekst: Robert van Lit Foto: Mariëtte van Lit Dorpskerk The Dorpskerk is by far the oldest monument in Wassenaar. Part of the building probably dates from the 11th century. On the north side of the church you can see walls made up of blocks of tuff, volcanic rock that was brought in from the Eifel. This wall is a remnant of the original Romanesque church, which may have had a wooden predecessor. The bricked-up entrance shows that the cemetery was originally much lower than it is today. The church, which stands on an inner dune, was originally surrounded by a ring-shaped moat. The church was enlarged, in the Gothic style, later on in the Middle Ages. The bell tower was built around 1200, the nave dates from later centuries. A major disaster befell the church in July 1573, during the Eighty Years’ War. The church building and part of the village were burned down. Only the walls of the church remained standing. The choir (the part of the church closest to the Plein) has never been repaired. However, in 2001-2002 a glass roof was installed in the choir ruins, so that an extra room was created here. The church was originally a Catholic church, dedicated to Saint Willibrord. After the Reformation in the 16th century, the ruins of the church were given to the Reformed. At that time they were only a small group and therefore only had the part immediately adjacent to the tower restored. In the side aisle (where the Herenbank (Gentlemen’s Bench) now stands) a soup kitchen for the poor was later set up. There was also storage space for the fire brigade. In the 18th century, the former choir housed the village secretary’s office, a police station and a prison. The former cachot is still present here. It took until 1938-1940 before the church was restored to its former glory. This was done under the supervision of architect Herman van der Kloot Meijburg. At that time, the colourful stained glass windows that we can now admire in the interior were also installed. Before the restoration, several windows were bricked up for a long time. A special feature of the current interior are the ten red sandstone grave slabs that are displayed in the church. These are reused capstones of sarcophagi from the 12th century. There is also a sarcophagus from the same period, excavated in the church. The relatively large number of sandstone grave slabs is exceptional in the Netherlands and indicates that several important people were buried in this church in the 12th century. An important element in the church is also the organ. It was built in 1768 on the initiative of the musical nobleman Unico Wilhelm, Count of Wassenaer Obdam. The maker was the Groningen organ builder Albertus Hinsz. The organ was expanded in 1792 by the organ builder Lambertus van Dam from Leeuwarden. A second, free-standing organ can be seen immediately on the right when entering the church. This organ was built around 1905 to be played in a salon in France. The maker was Charles Mutin, head of the organ building company Mutin-Cavaillé-Coll in Paris. This organ later ended up in the chapel of the Ursula Clinic in Wassenaar. When this hospital was demolished, the organ was donated to the Dorpskerk in 1996. The 18th-century pulpit is also worth seeing. This is located in a ‘baptismal garden’ that is surrounded by an oak baptismal gate from 1768. Inside the baptismal garden is a specially designed oak baptismal font from around 1940, made by interior designer Cor Alons. Finally, in the transept is the so-called Herenbank, an oak covered stall that is crowned by the family coat of arms of the Van Wassenaers, the former patrons of the Dorpskerk. This Men’s Bench was renewed during the last restoration. Text: Robert van Lit Photo: Mariëtte van Lit

Address
Plein 3, Wassenaar