Ze hebben voorlopig het volgende op het programma staan (dit kan nog worden gewijzigd): – Kunstenaar en muzikant Erik van der Endt zal het een en ander vertellen over de architectuur en geschiedenis van het gebouw en een rondleiding geven. – In de gangen is het er een expo aanwezig. – Uiteraard zal er koffie en thee voor je klaarstaan in de hal. Je bent van harte welkom. Het gebouw en Stichting De Kunsthaven Dit prachtige gebouw aan de Borstelweg 29 te Enschede stamt uit 1909 en heeft jarenlang dienst gedaan als schoolgebouw. Vanaf 1976 heeft de Gemeente Enschede het verhuurd aan kunstenaars, eerst “Ateliers De Werkhaven”, sinds 1977 ”Stichting Open Ateliers De Werkhaven”. In februari 2019 ging de stichting over in “Stichting de Kunsthaven”, die het gebouw aankocht van de gemeente Enschede. Al jaren is het een gemeentelijk monument. Er zijn momenteel 13 beeldende kunstenaars, die er een atelier huren. Samen met vrijwilligers beheren zij het gebouw, waarbij duurzaamheid centraal staat. Vanuit deze inspirerende plek heeft het gebouw een belangrijke functie als broedplaats in Enschede, waarbij een kruisbestuiving plaatsvindt tussen de vele vormen van kunst die er worden beoefend. Van beeldhouwen, ruimtelijke vormgeving, kunst en techniek, tot schilderen, glaskunst, mediakunst, tekenen en keramiek. Projecten worden ontwikkeld, cursussen en workshops gegeven. Geregeld zijn er exposities binnen en buiten het gebouw en het publiek is welkom op de open dagen, en na afspraak. Voor info over het gebouw en de kunstenaars: www.dekunsthaven.nl https://cultureelerfgoedenschede.nl/wordpressnew/de-volksparkschool https://www.facebook.com/deKunsthaven/ Een bijzonder monument Wat is er nu zo bijzonder aan dit gemeentelijk monument, nog los van de geschiedenis? Dat is het ontwerp! Het is van A.H. op ten Noort, lid van het architecten bureau Op ten Noort-Blijdenstein dat in Utrecht was gevestigd. In 1907 kwam deze architect, 27 jaar oud en een telg uit een ingenieurs familie, naar Enschede en vond daar emplooi als Directeur van de Gemeentewerken. Zijn eerste project was de Openbare Lagere School die wij nu kennen als het onderdak van Stichting de Kunsthaven. Op ten Noort liep geheel in de pas met de smaak van zijn tijd. Het was net na de eeuwwisseling en kort na de industriële revolutie, die eigenlijk al begon ten tijde van de Romantiek. De romantiek kende geen eigen architecturale stijl, het waren voornamelijk schilderkunst, de letteren en de muziek die het gezicht van die periode bepaalden. De architectuur deed later een poging tot het creëren van een nieuwe stijl, maar kwam meestal niet veel verder dan wedstrijden in architectuur waar allerlei wilde ideeën werden getoond. De meesten daarvan haalden het niet, ze waren te extreem. Dus werd het glorierijke verleden opgepoetst, mede onder invloed van de bloei van kunsten en wetenschappen. Vooral die van de kunsthistorie en archeologie. Dat gaf een grote impuls die het hergebruik van oude stijlen stimuleerde. De heersende stijl was aanvankelijk het zogenaamde Classicisme, en daarin een voorloper van de latere Neo stijlen. De industriële revolutie was namelijk zo nieuw, en ging zo snel, alles op een ongekend grote schaal, dat de smaak nog niet in de pas liep. Die smaak bepaalde zich hier tot de vormen van het verleden. Dat is goed te zien in de vele gebruiksvoorwerpen die in gietijzer werden uitgevoerd. Op dat moment een industriële techniek die op grote schaal toepassing vond. Daar werd aanvankelijk op een puristische wijze mee omgegaan, maar dat liet men gaandeweg los ten faveure van een speelse omgang met de vormen van het verleden. Eclectisch De stijl die toen ontstond, bij gebrek aan een allesoverheersende dominante stijl, is een Neostijl. Een “historiserende ”stijl. Daarbinnen ontstond een afsplitsing die men Eclecticisme noemt. Een creatieve stijl, die smaakvol allerlei zaken met elkaar combineerde. Dat deed ook onze architect-directeur. Vanachter de tekentafel ontwierp hij een zeer functioneel en bijzonder gebouw. Als je op het plein staat en naar de gevel kijkt , valt dit gelijk op. Die gevel combineert Romaanse, nu blinde boogramen met een oorspronkelijk in Chaletstijl uitgevoerde voorzijde, die gemengd is met elementen uit de Amsterdamse school. De restauratie De daarbij behorende deuren waren al verdwenen toen de eerste kunstenaars het gebouw in beheer kregen. De gevelpartij was verknoeid met lelijke praktische deuren en was kapot. Deze deuren zijn door het kunstenaars beheer in 1999 vervangen door de huidige deuren. Die stammen van de gesloopte gemeente HBS, een gebouw van de Amsterdamse school, aan de Borneostraat. Zo maakten de gebruikers het werk van Op ten Noort weer compleet. Daaraan werd toen, na restauratie de mooie korengele barokkleur toegevoegd. Op ten Noort zou waarschijnlijk goedkeurend geknikt hebben, als hij het resultaat had kunnen zien. Eclectisch! Boven de ingang, die nu harmonisch oogt, de in kleine partijen verdeelde zogeheten lancetramen met roeden in de vensters als expressief element. Reminiscentie van de Gotiek, versmolten met de Amsterdamse school. Deze ramen vormen samen met de boogramen boven de ramen van kantoor en keuken, een opgaande lijn naar de daklijst. Een flauwe driehoek zou je kunnen zeggen, die in de daklijst zijn hoogtepunt vindt. Toch geeft het geheel, met z’n twee traptorentjes die in lijn staan met de hogere schoorsteen partijen erachter, een uitgewogen resultaat. De hardstenen hoekelementen, de daklijst, de brede stoep, het tegeltableau, oorspronkelijk in Gouda gebakken bij Plateel, is door ons vervangen tijdens de restauratie. Ze waren van een speciaal blauw en ze waren kapot. Maar alles boven de entree, met de oorspronkelijke lamp en het tableau, blauwe letters op een wit fond, omlijst met gele contrasterende bakstenen, het klopt weer. Helaas ontbreken de ontluchtingstorentjes nog op de vleugels, net als de schoorstenen voorzien van keramische hoedjes. Die zijn ooit verwijderd door de eigenaar uit angst dat ze omvielen en zo letselschade opleverden. Jammer, het is een aantasting van het kunstwerk dat dit gebouw toch ook is. Maar op de plattegrond die hangt in de hal staan ze nog in al hun glorie inclusief hoedjes en versiering. En de torentjes waren ook functioneel: de” airco” van toen. Wat gelukkig wel gebleven is zijn de grote Gotische Pinakels op de nokken, gebruikt als bliksemafleiders, maar ook een ritmisch element. Ze bekronen de nokken. Wie verder kijkt, zal overal kleine verfraaiingen opmerken. Van de Gotische roosvensters tot “gestoken” houtsnijwerk aan de ramen van kantoor en keuken. Ook de windveren en de daklijst met “balksleutels” fraai gestoken met de beitel, in de vorm van zogeheten “peerkralen” en “ojief”. In vaktermen heette dat “een profilering steken”. Als je bij het juiste licht kijkt zie je het reliëf oplichten en sta je oog in oog met het kunnen van de handwerkslieden uit die negentiende, begin twintigste eeuw. Het is hun handtekening. Zo leven ze voort en wij brengen met deze aandacht een hommage aan al die anonieme werkers die hun krachten en gevoel aan dit kunstwerk gaven. Eenheid van ontwerp en uitvoering Naarmate de ogen gewend raken aan deze manier van kijken, zie je de eenheid van ontwerp en uitvoering: ontluchtingsroosters uitgevoerd in Ajour vlechtwerk, passend bij het smeedijzeren hekwerk dat het gebouw omringt en de zuilen met hun hardstenen hoedjes en Barokke bolvormen. Dat hekwerk van smeedijzer is dan weer vaag Gotisch/Jugendstil-achtig met z’n mengeling van bladvormen en bogen met pijlen en speervormen. En, op de voordeur, smeedwerk in de stijl van de Amsterdamse school. Kom binnen Je zou er een verrekijker en een stoel voor kunnen meenemen. Om je daarin tegemoet te komen zorgen wij tijdens Open Monumentendag 2024 wederom voor een doorlopende diapresentatie in de hal waar op de vermelde details is ingezoomd. Treed binnen in de hal met z’n Gotische kruisrib-gewelf, de Gotische bogen die de ingang vormen naar de vleugels met de lokalen, en onze ossenbloedrode vloer, en we weten zeker dat je net als de bezoekers en gebruikers voor je, onmiddellijk onder de bekoring komt van ons monument. Voor zover je het nog niet was bij de aanblik van de voorgevel.

Address
Borstelweg 29, Enschede